Kowalczyk – bohater niezwykły.

Adam S. Kowalczyk, kapitan pilot

Powstanie Wielkopolskie było wielkim, zwycięskim czynem zbrojnym Wielkopolan, było także wielkim testem charakterów i kuźnią postaw. W ogniu walki wykuwała się niepodległość Polski, ale także jej przyszłe elity. Dzielni żołnierze po zakończeniu powstania pozostawali w służbie ojczyźnie jako doświadczeni podoficerowie. Niemieccy, jeszcze przed rokiem, podoficerowie przyozdobieni polskimi szlifami oficerskimi, często zdobytymi na polu bitwy, budowali kształt armii, która stanąć miała na straży dopiero co zdobytej niezawisłości. Wszyscy oni stanęli do krwawego boju z nawałą obłąkanych ideami komunizmu armii bolszewickich. W krwawym boju bronili ojczyzny, którą ledwie kilkanaście miesięcy wcześniej wyzwolili. Jednym z bohaterów wojny polsko-bolszewickiej był sierakowianin – Adam Stefan Kowalczyk. Pilny uczeń, student medycyny, powstaniec, dowódca, lotnik, szef wywiadu Polskich Sił Powietrznych. Jeden z wielu, którzy w rozgardiaszu szybkiej budowy państwowości, swoim talentem, determinacją i pracowitością osiągnął wiele, równie wiele oddając ojczyźnie.

Kowalczyk Adam Stefan (1896 – 1978)

Józef Biniaś – powstaniec.

Urodził się 22 grudnia 1896 r. w Sierakowie jako jeden z 6 synów małżonków: Pauliny ze Smolibockich (1860 – 1943) i Rocha (1861 – 1929) Kowalczyków. Ojciec jego pochodził ze Słupi pod Poznaniem, był synem Tomasza (1827 – 1903) – rolnika i Karoliny z d. Adamczak oraz młodszym bratem pierwszego nauczyciela w sierakowskiej szkole publicznej – Stefana Kowalczyka (1854 – 1919). Do Sierakowa Roch Kowalczyk przybył zapewne w połowie lat 80. XIX w. i uruchomił piekarnię w nabytej nieruchomości przy ul. Poznańskiej 65. W 1889 r. ożenił się z Pauliną ze Smolibockich córką Zefiryna (Seweryna) i Antoniny Kopernik. Okazał się troskliwym ojcem, dbającym o gruntowne wykształcenie w poznańskich gimnazjach swoich synów.

Najstarszy z nich – Franciszek (1890 – 1961) był aptekarzem i kapitanem Wojska Polskiego. Brał udział w Powstaniu Wielkopolskim, a następnie poświęcił się pracy farmaceuty w różnych miejscowościach Wielkopolski. Od roku 1924 osiadł na stałe w Raszkowie w powie­cie ostrowskim. Kolejny syn – Władysław (1892 – 1915), również aptekarz, zginął podczas I wojny światowej, będąc żołnierzem cesarskiej armii niemieckiej, pod Lievin – niedaleko Lille we Francji.

Panorama Sierakowa z roku 1904 widziana z wieży kościelnej.

Kolejni synowie – Teofil (1893 – 1896) i Marian (1894 – 1895) zmarli we wczesnym dzieciństwie. Najmłodszy zaś, Aleksander (ur. w 1903) wybrał karierę urzędniczą. Przed II wojną świa­towa mieszkał w Poznaniu, natomiast po wojnie we Wrocławiu.

Adam ukończył Gimnazjum Przyrodniczo-Matema­tyczne im. Bergera w Poznaniu [Berger Ober Realschule], gdzie zdał egzamin maturalny w roku 1915. Od 1912 r. należał do tajnego Towarzystwa Tomasza Zana. Po maturze zapisał się na wydział medyczny Uniwersytetu w Królewcu. Wydarzenia I wojny zmieniły jednak jego plany. Dnia 21 sierpnia 1915 r. został wcielony do armii pruskiej, gdzie do 15 października 1915 r. przechodził szkolenie rekruckie w 17. Pułku Artylerii Ciężkiej w Gdańsku. Krótko potem otrzymał awans na dowódcę działa w 623. baterii i został skierowany na front francuski w okolice Verdun.

5 maja 1916 r. został ranny w obie nogi i do końca czerwca 1916 r. przebywał w szpitalu w Barby pod Magdeburgiem. Równocześnie odznaczony został Krzyżem Żelaznym II klasy i przeniesiony do korpusu podoficerskiego 17. pac. W trakcie pełnionej służby trzy­krot­nie oddelegowywany był na kursy dla aspirantów oficerskich armii cesarskiej.

Na wieść o wybuchu Powstania, zbiegł do Poznania. Warto dodać, że służba frontowa nie przeszkodziła mu w zaliczeniu, jako eksterniście, 3 semestrów studiów medycznych na Uniwersytecie w Królewcu.

2 stycznia 1919 r. zjawił się w rodzinnym Sierakowie, gdzie przystąpił do organizacji oddziałów powstańczych. Został Komendantem Miasta Sierakowa, wyzwolonego 8 stycznia 1919 r. Ochotnicy do Powstania napływali zewsząd. Do końca dnia było ich już 90, po sformowaniu w regularne kompanie Batalion Sierakowski liczył w lutym 1919 r. 600 żołnie­rzy.

Aspirantowi oficerskiemu w stopniu sierżanta, Adamowi Kowalczykowi, zostało powierzone dowództwo „Załogi Ławickiej”. Oddział w sile półkompanii piechoty i kilkudziesięciu strzelców konnych stacjonował w majątku Napoleona hr. Rutkowskiego w Ławicy, popularnego wówczas kompozytora muzyki salonowej, przyjaciela Tetmajera i Przybyszewskiego, wielkiego propagatora polskości i społecznika. Majątek Ławica, choć położony w pewnym oddaleniu od frontu, był świetną bazą dla oddziałów rezerwowych wspierających obrońców na dość długim odcinku frontu od Kamionny po Kolno. Pododdział pod dowództwem Kowalczyka stał się swoistą siłą „szybkiego reagowania”, gdyż na odgłosy walki jego żołnierze, w większości weterani z wieloletnim stażem frontowym, zjawiali się zawsze w odpowiednim miejscu i czasie, by rozstrzygać bój na korzyść powstańców. Kolejne tygodnie pokazały, że walczą pod dowództwem doskonałego taktyka o bezbłędnej intuicji i doskonałych predyspozycjach oficerskich. Tak było zarówno w boju o Zatom Stary i Kolno 11 stycznia 1919 r., jak i o Kamionnę 16 stycznia 1919 r. Ponownie 7 lutego 1919 r., dowodząc przeciwuderzeniem polskim, odrzucił baon niemiecki, który po zaciętej walce zajął po raz kolejny Kolno. Za swe nieprzeciętne zasługi został odznaczony Krzyżem Powstania Poznańskiego – Za Waleczność.

W lutym 1919 r. powołany został na dowódcę 2. komp. 7. p. st. wlkp. (61. pp.). W ramach tej jednostki uczestniczył w działaniach początkowo na froncie poznańskim, a następnie w kampanii kijowskiej 1920 r. – od 13 marca 1919 r. w randze podporucznika, a od 1 kwietnia 1920 r. – porucznika.

15 maja 1920 r. przeniesiony został na dowódcę 9. komp. 61. pp. wlkp., z którą uczest­ni­czył w ofensywie nad Berezyną, w ramach działań 15. DP. Od 30 czerwca 1920 r. miano­wany adiutantem 62. pp. wlkp., z którym prowadził odwrót znad Berezyny pod Warszawę, uczestniczył w Bitwie Warszawskiej i kontrofensywie na kierunku Mińsk Litewski.

Odznaczony został Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za czyn bojowy w dniu 21 sierpnia 1920 we wsi Mrozki, podczas kontrofensywy na Zambrów (nr nadania 4640). 2-krotnie nadano mu Krzyż Walecznych.

Po ustaniu zmagań wojennych zdecydował się na kontynuowanie kariery wojskowej. W styczniu i lutym 1921 r. odbył kurs dowódców batalionów przy Centrum Wyszkolenia Pie­choty w Biedrusku, a 12 sierpnia 1922 r. odkomenderowany został na kurs w Oficerskiej Szkole Obserwatorów Lotniczych w Toruniu, po czym 13 lipca 1923 r. przeniesiony został do Korpusu Oficerskiego Aeronautycznego z równoczesnym wcieleniem do 3. Pułku Lotniczego Poznań-Ławica. Od 26 stycznia 1924 r. skierowany na 4-miesięczny kurs pułkowych oficerów łączności w Zegrzu. 2 kwietnia 1924 r. mianowany kapitanem, a 18 listopada 1924 r. dowódcą nowej, 4 Eskadry w 3. p. lot. Od 1 kwietna 1925 r. przeszedł kurs pilotażu w Bydgoszczy, po czym objął kolejno dowództwo 111. i 32. Eskadry. 6 listopada 1925 r. został mu nadany tytuł i odznaka pilota, po czym od 8 lutego 1926 r. pełnił obowiązki dowódcy dwóch eskadr: 31. i 35.

Podpisanie umowy przez kapitana Adama Kowalczyka i Włodzimierza Klisza
dotyczącej samolotu Caproni Ca-87 zwanego Polonia. NAC.

W latach 1928 – 1929 prowadził przygotowania do pionierskiego przelotu nad Atlanty­kiem. W tym celu podpisał stosowne porozumienie z konsorcjum naszych rodaków z Ameryki, którzy podjęli się sfinansować to przedsięwzięcie, a następnie 19 czerwca 1929 r. uczestniczył w Mediolanie w ceremonii poświęcenia przez ks. Kardynała Augusta Hlonda samolotu „Polonia”, zbudowanego w firmie Caproni, którym miał dokonać przelotu. W ostatniej chwili, z nieustalonych powodów kpt. Adam Kowalczyk został odsunięty od sfinalizowania tego przedsięwzięcia.

Przygotowania do lotu transatlantyckiego samolotu Caproni Ca-87 zwanego Polonia
kapitana Adama Kowalczyka i Włodzimierza Klisza. Przed pierwszym lotem

W roku 1931 przeniesiony na dowódcę I Dywizjonu 5. Pułku Lotniczego w Wilnie – Porubanek (Lida) w marcu 1934 został mianowany majorem. Od listopada 1936 r. do października 1937 r. był oddelegowany do Wyższej Szkoły Lotniczej, a po powrocie do 5. Pułku lotniczego, gdzie objął dowództwo 1 Eskadry.

major Kowalczyk Adam 1934

W marcu 1934 mianowany majorem, a 19 marca 1939 r. podpułkownikiem. W lipcu 1938 r. został przeniesiony do Sztabu Głównego, do Oddziału II (wywiadowczego). Od wio­sny 1939 r. pełnił służbę w Ambasadzie Rzeczpospolitej w Berlinie na stanowisku attaché do spraw lotniczych. 27 sierpnia odwołany został do Warszawy, do Sztabu Głównego, a następ­nie oddany do dyspozycji Naczelnemu Dowódcy Lotniczemu.

19 września przekroczył granicę rumuńską w Kutach, gdzie został internowany. 30 października przybył do Bukaresztu, a 4 listopada 1939 r. do Pa­ryża. Od roku 1940 przebywał w Wielkiej Brytanii (Centrala Wywiadu Lotniczego w Blackpool, tam uzyskał numer ewidencyjny P-0585). W latach 1941  1943 sprawował oficjalnie obowiązki oficera łącznikowego w Dowództwie Polskich Sił Powietrznych, natomiast od roku 1944 podjął obowiązki Szefa Lotniczego Wydziału Wywia­dowczego Dowództwa Polskich Sił Powietrznych. Po zakończeniu działań wojennych dokształcał się w zawodzie ship-broker. Mimo dojrzałego wieku uprawiał ten zawód, spędzając po kilka miesięcy w roku na wschodnim kanadyjskim wybrzeżu w porcie Saint John, New Brunswick Władał biegle językiem angielskim, francuskim i niemieckim. Po roku 1947 emigrował do Kanady i osiedlił się w Montrealu. Zmarł tam 22 maja 1978 r. Przeżył 82 lata. Ciało jego zostało spopielone 29 maja 1978 r. w krematorium na cmentarzu Mont-Royal Cemetery przy 1297 Chemin de la Foret w Montrealu. Prochy jego zostały przywiezione do Polski i złożone na cmentarzu parafii św. Jana Vianneya przy ul. Lutyckiej w Poznaniu, kwatera św. Marty, rząd 7, grób 1.

Adam S. Kowalczyk obelisk pamiątkowy na cmentarzu parafialnym w Sierakowie

Pamięć o jego nieprzeciętnych zasługach została przywołana na tablicy pamiątkowej, usytuowanej na grobie jego rodziców, znajdującym się w rodzinnym Sierakowie. W dniu obchodów 100. rocznicy wybuchu Powstania Wielkopolskiego w Sierakowie, 8 stycznia 2019 r., uliczce, przy której przyszedł na świat, nadano nazwę: Pułkownika Adama S. Kowalczyka.

Ożeniony był z Agnieszką Ziętek, primo voto Janowicz, posiadał dwoje przysposobionych dzieci: Zdzisława (ur. 1919) i Krystynę (ur. 1921).

Odznaczony: Krzyżem Żelaznym, Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (nr nadania 4640), dwa razy Krzyżem Walecznych, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918 – 1920, „Krzyżem Powstania Poznańskiego – za waleczność” [Nazwa odznaczenia wg Karty Ewidencyjnej A. S. Kowalczyka nr 14/21, wystawionej przez 62. pp. wlkp., a konty­nu­owa­nej w 3. pułku lotniczym w Poznaniu (z zasobów CAW)], Medalem Dziesięciolecia, Krzyżem Niepodległości (28.06.1932), cztery razy Medalem Lotniczym.

Źródła:

CAW, Warszawa: Życiorys Adama Kowalczyka – manuskrypt – Bydgoszcz 1922; Karta ewidencyjna – 3 pułk lotniczy 1926; „Opis czynu por. Kowalczyka” – zał. do wniosku o przyznanie Krzyża V.M.; „Kwestionariusz Kowalczyka Adama Stefana” z 23 marca 1934 r., Wniosek o przyznanie Krzyża Niepodległości; Parafia katolicka w Sierakowie [Zirke] wpis w księdze małżeństw 28/1889: Rochus Kowalczyk (25) – s. Thomasa i Caroliny Adamczak i Paulina Smolibocka (27) – c. Zephirusa i Antoniny Kopernik; USC Sieraków, akt zgonu 137/1919; USC Sieraków, akt zgonu 96/1915; USC Sieraków, akty zgonu 47/1895 i 35/1896;wpisy w Parafialnej Księdze Zmarłych s. 60 poz. 25 i s. 69 poz. 20; Powstanie Wielkopolskie 1918-1919, praca zbiorowa pod red. Zdzisława Grota, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1968 s. 199 – 201; Biskupski Antoni, Historja 61 Pułku Piechoty Wielkopolskiej, Bydgoszcz 1925, s. 25; Józef Gabryel Formanowicz, Warta nad Wartą, pamiętnik, mps s. 7, Poznań 1968, Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu; Kazimierz Grzybowski, Sieraków n/Wartą, Nakładem własnym. Sieraków 1935 s. 111 – 113; Bernard Olewski, Pamiętnik, s. 13, mps. W zbiorach archiwum SZH; Album Pamiątkowy Powstańców Ziem Zachodnich R.P., Poznań 1938 T.III s. 120; Stanisław Siuda, Zarys historii wojennej pułków polskich – 56 pułk piechoty, Warszawa 1928 s. 8 – 11; Powstańcy wielkopolscy. Biogramy uczestników Powstania Wielkopolskiego 1918-1919, tom IX, Poznań 2012, s. 105-107; „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” nr 3 s. 91-98, nr 4 s. 95-100 i nr 15 s. 150-170; „Kronika Wielkopolski” nr 4/2008 (128), s.59 – 66 i 4/2010 (140), s. 15-27; Wycinek prasowy z fotografią – ze zbioru prywatnego inż. Jana Budycha; Rocznik oficerski 1939 r., CAW – Warszawa; Lista Krzystka, Londyn 2007; „Zeszyt ewidencyjny ppłk. A Kowalczyka”, Instytut Polski i Muzeum gen. Wł. Sikorskiego w Londynie oraz korespondencja prywatna autora z Archiwum Instytutu Polskiego w Londynie; Relacja brata Aleksandra zam. we Wrocławiu, zawarta w korespondencji prywatnej z inż. Janem Budychem, (z roku 1961); Relacja ustna mgr Wojciecha Gromadeckiego z roku 2010;