Powstaniec Wielkopolski i żołnierz wojny polsko-bolszewickiej, który z racji niezwykle popularnego imienia i nazwiska, gdyby nie pomoc rodziny okazana przy poszukiwaniu dokumentów, byłby koszmarnym snem badacza. „Trudny przypadek” i wspaniały, choć zupełnie zwyczajny człowiek.
Nowak Antoni 1895
Antoni Nowak
Urodził się 20 III 1895 r. w Luboszu. Był synem Jana – włodarza w Niemierzewie i Weroniki z domu Stachowiak. Ukończył Szkołę Ludową w Luboszu. Do armii niemieckiej został wcielony już po wybuchu I wojny światowej – 28 X 1915 r. Służył do 28 XII 1918 r. w 4. Pułku Artylerii Polowej w stopniu kanoniera. Po przeszkoleniu został wysłany na front zachodni.
niemiecka książeczka wojskowa
Walczył we Francji. Początkowo od 16 IV 1916 do 6 X 1916 nad Izerą. Później od 30 V 1917 do 4 XI 1917 w Artois i pod koniec wojny od 20 IV 1918 do 6 IX 1918 we Flandrii. Niemal bezpośrednio po powrocie z wojska niemieckiego 8 I 1919 wstępuje w szeregi powstańcze w Sierakowie. Walczy na odcinku Sieraków – Kolno – Kamionna. Dnia 10 I 1919 r. odpowiadając na odezwy rozwieszone na murach miasta, a wzywające byłych artylerzystów do zameldowania się w biurze artylerii polowej w Poznaniu, wstępuje do 15. Pułku Artylerii Polowej. Tam 24 II 1919 r. dostaje przydział do 9. baterii 15. p.a.p wchodzącej w skład 3. dywizjonu. W okresie od marca do lipca 1919 Nowak Antoni w szeregach 9. baterii walczy na froncie wielkopolskim. Dnia 18 V 1919 r. 9. bateria zostaje pociągiem przetransportowana pod Inowrocław, gdzie bardzo skutecznie działała. Przerzucona następnie pod Gołańcz, współdziałała z 10. Pułkiem Piechoty Wielkopolskiej w zaciekłych walkach pod Rynarzewem 18 VI 1919. W końcu czerwca i lipcu 1919 w szeregach 9. baterii wziął udział w zwycięskiej drugiej odsieczy Lwowa. Dnia 15 IX 1919 wraz z całą grupą wojsk wielkopolskich wraca do Poznania. W połowie stycznia 1920 r. 15. p.a.p bierze udział w obejmowaniu Pomorza, 3. dywizjon obejmuje Szamocin, Osiek i Nakło.
Odznaka 15. P.a.p.
Dnia 16 III 1920 r. wraz z 3. dywizjonem 9. bateria zostaje ponownie wyekspediowana w stronę Lwowa. Po wyładunku 20 marca w Złoczowie dnia 24 III 1920 r. 3. dywizjon zostaje przerzucony w kierunku Równego. Dotarł do Horodyszcz 25 kwietnia akurat, kiedy rozpoczyna się ofensywa na Kijów. Dnia 26 IV 1920 r. 9. bateria wsławiła się odparciem bezpośredniego ataku i rozgromieniem oddziału konnego w sile stu kilkudziesięciu szabel. Pododdziały 15. p.a.p. wraz z 15. dywizją piechoty 11 maja opuszczają Kijów i zajmują stanowiska na zachodnim brzegu Dniepru. Pod koniec maja pod naciskiem wojsk sowieckich rozpoczyna się odwrót. Nowak Antoni cały czas znajduje się na pierwszej linii i 8 VI 1920 r. zostaje awansowany na bombardiera. W czerwcu walczył jeszcze nad Berezyną, a w końcu lipca nad Bugiem. Z obu tych rubieży po ciężkich walkach oddziały polskie zostały wyparte. Wycofują się jednak w szyku. Jego jednostka została 9 VIII 1920 r. rozlokowana na przedmościu Warszawy i wzięła czynny udział w Bitwie Warszawskiej. 3. dywizjon z Antonim w składzie walczy 14 sierpnia na odcinku Długa Kościelna, później 21 sierpnia ostrzeliwał pod Ostrowem rozbite oddziały sowieckie, by w końcowej fazie bitwy 23 sierpnia odciąć wrogowi drogę odwrotu pod Kolnem.
Szlak bojowy 15. P.a.p.
Posuwając się za umykającymi bolszewikami, we wrześniu walczy zwycięsko nad Niemnem, po czym następuje prawdziwy pościg za uchodzącym wrogiem. Dnia 15 X 1920 r. w walkach pod Zasławiem, w chwili, gdy 9. bateria bombardiera Nowaka oddaje 170 strzał tego dnia, nadchodzi rozkaz zaprzestania dalszych walk. Trzy dni później 18 października wchodzi w życie zawieszenie broni, a polskie oddziały cofają się na wyznaczoną linię demarkacyjną. Dnia 20 XI 1920 r. Nowak Antoni zostaje przeniesiony do baterii zapasowej 15 p.a.p., a 10 XII 1920 r. bezterminowo urlopowany. Po ponad 5 latach służby wojskowej przyszedł czas na ułożenie sobie życia. Od 1 IV 1921 r. rozpoczyna pracę w Państwowym Stadzie Ogierów w Sierakowie na stanowisku masztalerza, następnie starszego masztalerza. Założył rodzinę, z którą w 1922 r. zamieszkał na ul. Wronieckiej 30 w Sierakowie. Tam też po śmierci żony w 1952 roku, nadal mieszkał z rodziną syna Czesława aż do 1973 r. W jesieni swego życia bardzo lubił przesiadywać na ławeczce przed domem, obserwować życie przelewające się ul. Wroniecką i toczyć dyskusje z sąsiadem Stefanem Sroką. Z Państwowym Stadem Ogierów w Sierakowie związał całe swoje życie zawodowe.
Antoni Nowak zdjęcie legitymacyjne
Dnia 30 IX 1949 r. decyzją Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych został przeniesiony w stan spoczynku z zachowaniem praw emerytalnych. Nadal jednak pracował w PSO Sieraków. Był ludowcem, zaangażowanym członkiem Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Ukończył nawet w listopadzie 1950 r w Poznaniu kurs dla sekretarzy Gminnych Komitetów Wykonawczych ZSL. Przed II wojną należał do Związku Powstańców i Wojaków. Był członkiem Związku Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu, koło w Sierakowie. Został zweryfikowany jako Powstaniec 10 IX 1936 r. Po II wojnie był członkiem ZBoWiD koło Sieraków, nr ew. 210374. Uchwałą Rady Państwa 26 IV 1972 r. został awansowany na stopień podporucznika. W 1973 roku przeprowadził się na ul. Zamkową 1. Budynek, w którym mieszkał przez prawie całe życie, został przeznaczony do rozbiórki. Zmarł 28 XII 1975 r. w szpitalu w Międzychodzie. Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Sierakowie.
Antoni Nowak z rodziną na spacerze.
Żonaty (ślub 21 XI 1921 r. w Sierakowie) z Franciszką z domu Pyszna z Prusimia (ur. 6 III 1895 r. w Linie, córka Karola i Katarzyny z domu Bochynek). Dzieci: Joachim (1924), Czesław (1926), Marian (1928), Zdzisław (1930), Jan (1932).
Odznaczenia: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (14.12.1972), Wielkopolski Krzyż Powstańczy (14.08.1958), Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918 1921 (02.03.1929), Medal X-lecia Odzyskania Niepodległości (06.11.1929), Brązowy Medal za Długoletnią Służbę (14.05.1938).
Źródła:
Witold Borowski, biogram Antoniego Nowaka (maszynopis) na podstawie: zdjęcia, dokumentów i informacji od rodziny, luty 2018: Arkusz ewidencyjny członka ZBoWiD podpisany 20 X 1957 r. (Zbiory MR w Międzychodzie).
Autor:
Roman Chalasz
sierakowhistorianieznana.pl
