Pododdziały 61. Pułku Piechoty w czasie defilady z okazji Święta Pułku. Lata 30. XX. w.
Dwaj bracia – kawalerowie Virtuti Militari. Jan z ułańską fantazją. Andrzej z pragmatycznym uporem wielkopolskiego chłopa. Historia człowieka, który bohaterstwo wyssał, podobnie jak jego brat, z mlekiem matki.
Knopowski Andrzej (uprzednio Knopp) (1900 – 1993)
Urodził się 25 XI 1900 r. w Śremie (powiat Międzychód). Syn Marcina i Nepomuceny z domu Gumna. Ukończył 4 klasy szkoły powszechnej, do której uczęszczał w Kurnatowicach. Po zakończeniu szkoły pracował w gospodarstwie ojca. Pod koniec I wojny światowej został powołany do armii niemieckiej. Dziadek opowiadał (relacja Pani Ewy Kozłowskiej z Sierakowa wnuczki naszego bohatera): „Byli w niemieckim wojsku w Poznaniu i jak przyjechał Paderewski, to był impuls do dezercji. Niemcy się wystraszyli, myśmy zdobyli magazyny z bronią. Niemieccy oficerowie pouciekali i wtedy my z wyposażeniem, bronią i w mundurach wróciliśmy do domu. Któryś z Michałków i Józef Biniaś chodzili od domu do domu i spisywali tych, co uciekli z wojska z bronią. Tak powstał nasz oddział ochotniczy.” W uzasadnieniu do Uchwały Rady Państwa o nadaniu Wielkopolskiego Krzyża Powstańczego znajdujemy lakoniczne sformułowanie: „[…] brał czynny udział w Powstaniu Wlkp. z bronią w ręku na odcinku Sieraków – Kamionna – Sępolno”. Po zwolnieniu z wojska pracuje w gospodarstwie rolnym. W powstaniu walczyli także jego bracia: Wojciech i Jan. Jego nazwisko, wymieniane jest we wspomnieniach powstańców, pośród szeregowców szczególnie wyróżniających się w pracy wywiadowczej na obszarach zajętych przez wroga. Po reorganizacji oddziałów powstańczych służył w 7. Pułku Strzelców Wielkopolskich, a od 1920 roku w szeregach 61. Pułku Piechoty Wielkopolskiej. Pułk ten, w składzie 15. Wielkopolskiej Dywizji Piechoty, wziął udział w bitwie warszawskiej. To między innymi niezłomnym żołnierzom tej jednostki zawdzięczamy „cud nad Wisłą”.
Bitwa o przedmoscie warszawskie 1920
Oddziały 15. DP pod dowództwem gen. Władysława Junga wyparły bolszewików ze znacznej części Mazowsza.
Dziadek opowiadał (relacja wnuczki Ewy Kozłowskiej): „W czasie natarcia kozaków na polską linię obrony front został przez nich przerwany. Dziadkowi skończyła się amunicja, schował się w krzakach w jakimś jarze czy rowie wraz z karabinem maszynowym, który obsługiwał. Jak mówił, nad głową przeskakiwali mu konni Kozacy. Szczęśliwie nie zauważyli go, a może uznali za trupa. Siedząc w ukryciu, przeczekał aż do oddalenia się przeciwnika. Następnie stale się ukrywając, podążał za śladami przesuwającego się frontu. Tak szedł z karabinem maszynowym na plecach przez dwa dni. W końcu dotarł do polskich pododdziałów, wywołując powszechne zdziwienie. Został już bowiem uznany za zaginionego”.
Niemiecki karabin maszynowy MG 08/15 będący w użyciu Wojsk Wielkopolskich. [Grafika Roman Chalasz]
Wobec faktu nieporzucania broni pomimo zagrożenia życia i wycofania się w pełnym uzbrojeniu, przedarcia się w dwudniowym marszu przez tereny zajęte przez wroga oraz dodarcia do pododdziału z tak cennym orężem został na polu 29 IX 1920 r. odznaczony przez dowódcę armii Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari V klasy. Był wówczas starszym szeregowym. Był jednym z 31. Kawalerów Virtuti Militari w całym Pułku, w grupie pomiędzy 13 szeregowymi żołnierzami.
Krzyż Srebrny Virtuti Militari V klasy
Został zwolniony z wojska 20 VI 1921 roku. Powrócił w rodzinne strony i początkowo pracował w gospodarstwie ojca.
Odznaka 61 Pułku Piechoty
Całe życie zawodowe był rolnikiem. W 1925 roku rozpoczął samodzielne gospodarowanie na 10 ha gospodarstwie w Grobi koło Sierakowa. Kupił je na preferencyjnych warunkach, korzystając z przywilejów należnym podówczas kawalerom Virtuti Militari, jako osadnik wojskowy od Okręgowego Urzędu Ziemskiego w Poznaniu, po obywatelach kresów optujących za Niemcami, którzy opuścili Polskę. Był członkiem Związku Weteranów Powstań Narodowych Rzeczpospolitej Polskiej. Aktywnie uczestniczył w działaniach Bractwa Kurkowego w Sierakowie, był jego członkiem. Wystrzelał godność Króla Kurkowego. Wielokrotnie na zawodach strzeleckich zdobywał nagrody i medale. Zgodnie z dekretem prezydenta aż do 1939 roku pobierał specjalne świadczenie pieniężne dla Kawalerów VM w wysokości 300 złotych. Był prawdziwym patriotą również na niwie ekonomicznej – subskrybował Pożyczkę Narodową.
W 1939 roku, 27 sierpnia został zmobilizowany do policji pomocniczej. Wraz z pododdziałem, do którego został wcielony, uciekał na wschód. Próbując uniknąć represji na wschodzie i oddać się do niewoli niemieckiej, którą wolał od sowieckiej, pozbył się dokumentów. Jak opowiadał: „książeczkę wojskową i legitymację krzyża VM utopiłem w wychodku”. Niemiecka administracja na podstawie przesłuchania wystawiła mu dokumenty podróży i z nimi wrócił do Grobi, unikając internowania w obozie jenieckim. Wróciwszy do domu, okazał się rzeczonym zaświadczeniem, które jednak niemiecki już sołtys wsi, podarł.
Knopowski Andrzej
Został wysiedlony wraz z całą rodziną swoją i rodziną brata do Niemiec do Osiecka (współcześnie województwo lubuskie). „Jak hitlerowcy przystąpili do wysiedlania, znający doskonale sąsiadów Niemiec Reschka, donosił władzom, kto był powstańcem. Wcześniej mieszkał on w małym, dość podłym domku dosławnie za płotem. Paskudny typ. To on, pewnie za swoje zasługi jako konfident, dostał ziemię Knoppa i gospodarkę po wysiedleniu Polaków. Ówczesne władze skonfiskowały mundur Andrzeja wraz z odznaczeniami i przeznaczyli do spalenia. Palacz w kotłowni szkolnej rozpoznawszy odznaczenie, w tajemnicy oderwał je od munduru i oddał Andrzejowi”.
Dnia 1 VI 1940 roku Andrzej został wywieziony wraz z całą rodziną swoją i swojego brata do Osiecka w Niemczech (współcześnie województwo lubuskie). Pracował tam przymusowo aż do wyzwolenia 2 II 1945 roku u niemieckich rodzin Binder i Zehe. Po wojnie pozostał w Osiecku na poniemieckim gospodarstwie jeszcze trzy lata. Gospodarował w sąsiedztwie brata. Tworzyli małą Wielkopolską enklawę. Bardzo się jednak różnili. Zwłaszcza w ocenie nowej rzeczywistości. Andrzej, inaczej niż jego brat tradycjonalista, postanowił oderwać się od ciążącego mu najwyraźniej, niemieckiego brzmienia nazwiska. Wówczas to – 10 X 1945 roku oficjalnie zmienił nazwisko na Knopowski. Po powrocie w rodzinne strony był członkiem ZBoWiD koło Sieraków nr ew. 218303. W 1964 roku przekazał swoje gospodarstwo synowi – Marcinowi w zamian za dożywocie. Już jako 70 letni mężczyzna ponownie podjął pracę w SKR w Sierakowie. Do ostatnich lat życia był pełen wigoru i fantazji. Mając ponad 70 lat „uciekał” rowerem z Grobii gdzie mieszkał do Sierakowa, żeby wziąć udział w potańcówce majowej (opowiada wnuczka). Ostatnie lata życia spędził w Sierakowie. Został awansowany na stopień podporucznika 24 II 1972 r. (na dokumencie podpisy Wojciecha Jaruzelskiego i Józefa Cyrankiewicza) i … ponownie awansowany na podporucznika (sic!) 15 IV 1991 r. aby w końcu otrzymać 11 XI 1993 r. awans na porucznika. Po wypadku, jakiemu uległ na drodze do pracy, podupadłszy na zdrowiu, musiał zrezygnować z aktywności zawodowej. Do końca życia oddawał się jednak swojej pasji hodowcy królików i gołębi. Zmarł 12 III 1993 r. w Sierakowie.
Żonaty z Martą z domu Biniaś (ur. 8 I 1900 r. w Kurnatowicach, córka gospodarza Wojciecha i Teofili z domu Muchajer z Grobi). Ślub odbył się 1 X 1921 r. w Sierakowie i był elementem podwójnej uroczystości, tego samego dnia brat pani młodej, a świadek na jej ślubie, sierżant Teodor Biniaś także brał ślub. Tenże Teodor Biniaś to powstaniec wielkopolski, brat znanego Józefa Biniasia (ojca chrzestnego córki Andrzeja i Marty – Anny (ur.18 VII 1922 r., zm. 20 XII 1987 r. w Sierakowie po mężu Bartkowiak), zamordowanego przez Sowietów w Ostaszkowie wysokiego funkcjonariusza Policji Państwowej. Drugi ze świadków Jan Knopp to brat ojca pana młodego – także powstaniec i kawaler VM. Ze związku Andrzeja i Marty urodziło się dwoje dzieci, mieli jeszcze syna Mariana urodzonego 8 XII 1924 r.
Źródła:
dokumenty u przekazy rodzinne; Biskupski Antoni, Historja 61 Pułku Piechoty Wielkopolskiej (7 Pułku Strzelców Wlkp.) T.1 Walki powstańcze na froncie zachodnim i północnym Wielkopolski. Organizacja pułku, 1925;
Zarys historji wojennej 61-go pułku piechoty wielkopolskiej;
Autor:
Roman Chalasz
sierakowhistorianieznana.pl
